niedziela, 24 października 2010

Kreidelwitz

Położona na styku Równiny Grębocickiej i Wzgórz Dałkowskich, na południowy-wschód od Głogowa wieś zaliczana jest do najstarszych osad na terenie Ziemi Głogowskiej, bowiem odnaleziono tu ślady średniowiecznej warowni wodnej.

Najstarsze informacje o wsi znajdują się w źródłach kościelnych biskupstwa wrocławskiego z 1154 roku. Następnie w bulli papieskiej Innocentego IV z 1245 roku wieś Cridlowice wymieniona jest, jako własność biskupstwa wrocławskiego. Prawa miejskie zostały uzyskane przez biskupstwo wrocławskie w drugiej połowie XIII wieku. W dokumencie z 1285 roku zostaje wymieniony wójt (advocatus) z Cridlicz. Inne dokumenty wymieniają nazwę wsi w formie: 1315 r. – Cridlewicz, 1366 r. – Cridelwicz (przy wzmiance o kościele). W czasach nowożytnych nazwa wsi ukształtowała się w formie Kreidelwitz, natomiast w związku z akcją wymazywania śladów słowiańskich nazw na terenie Niemiec 1.XI.1937 zostaje przemianowana na Lindenbach.

W średniowieczu przez miejscowość przebiegała droga handlowa wiodąca z Głogowa przez Ścinawę do Wrocławia. Spełniała ona istotną rolę gospodarczą, jako odcinek popularnego w średniowieczu szlaku handlowego na pograniczu dzisiejszej Polski i Czech. Szlak prowadził doliną Białej Lądeckiej z Kłodzka przez Lądek, przełęcz Karpno do Javornika na Morawach. Nazwa szlaku („Solna Droga”) pochodzi od soli, którą przewożono tędy z morawskich kopalń do Kłodzka i dalej na zachód i południe. Droga solna zwana także niskim traktem (Via Regia) - to szlak, którym wożono sól z Lipska i Halle do Wrocławia i Poznania. Stanowił dogodne połączenie pomiędzy miastami Wielkopolski i Dolnego Śląska a Niemcami. Łączył takie miasta, jak Lipsk, Naumburg, Halle, Mużaków, Trzebiel, Żary, Żagań, Szprotawa, Kożuchów, Głogów, Wschowa i Kościan.

W latach rozkwitu miejscowości zostaje tu wybudowany kościół a także wytycza się miejsce pod plac targowy. Rozwój sąsiednich (większych) miejscowości powoduje jednak kres targowiska. Nasilająca się konkurencja między miejscowościami powoduje powolną utratę statusu Krzydłowic, jako ważnego ośrodka gospodarczego na szlaku solnym. Ostatecznie w XIV wieku Krzydłowice tracą również prawa miejskie.

Naciski króla czeskiego Jana Luksemburczyka spowodowały wybuch konfliktu w 1331 roku z braćmi Janem Ścinawskim, Henrykiem IV Wiernym (Żagańskim) i Przemkiem Głogowskim, a dogodne położenie Krzydłowic zaowocowało ulokowaniem wojsk króla czeskiego wraz z czterema machinami oblężniczymi. Stąd król Czech skierował swe wojsko na Głogów, który wówczas został podstępem zdobyty, co zapoczątkowało zależność księstwa głogowskiego od Korony Czeskiej.

Opis Śląska z 1791 r. stwierdzał, iż we wsi znajdowały się oprócz kościoła i majątku ziemskiego, 2 budynki szkół oraz 2 folwarki. Miejscowość zamieszkiwały rodziny: 6 wolnych chłopów, 15 chłopów służebnych, 20 zagrodników i 44 komorników. We wsi znajdowało się 100 zagród i było 564 mieszkańców. Kolejne spisy ludności odnotowywały, że w miejscowości było: 1845 r. - 935 mieszkańców, 1858 r. - 973, 1890 r. - 885 i w 1910 r. - 750. W 1925 r. w Krzydłowicach mieszkało 827 osób (z czego: 470 ewangelików, 352 katolików), w 1928 r., po zniesieniu podziałów administracyjnych na obszary dworskie (tzw. Gutsbezirk), gmina wiejska Krzydłowice, w której skład wchodziły też Proszówek, Bergvorwerk (folwark przy drodze do Rudnej - obecnie nie istnieje) i Ölschvorwerk (folwark na płn.-wschód od wsi, przy linii kolejowej - obecnie nie istnieje), miała w 1939 roku powierzchnię 1.684 ha i zamieszkiwało ją 771 osób.


Mieszkańcy byli w przewadze ewangelikami i należeli do parafii w Małych Gawronach. Katolicy należeli natomiast do parafii w Grodowcu. Do 1810 roku miejscowość należała do biskupstwa wrocławskiego.

W XVIII wieku w Krzydłowicach rozpoczęto hodowlę jedwabników i pozyskiwania z ich kokonów przędzy. W pismach miejscowego nauczyciela Johanna Gottharda Röslera odnajdujemy informacje, że już w drugiej połowie XIX wieku miejscowość była dużym ośrodkiem pozyskiwania jedwabiu. Sam Johann Gotthard Rösler posiadał 40.000 drzewek morwowych. W 1852 r. uruchomiono pod Krzydłowicami, w miejscowości Bytków, kopalnię węgla brunatnego „Elizabeth” (wydobycie okazało się na dalszą metę nierentowne).

Na przełomie XVI i XVII wieku powstał, obok istniejącego tu wcześniej grodziska wczesnośredniowiecznego murowany dwór. W latach 1722-1723 został on przebudowany i powiększony o ryzalit południowy przez Hansa Georga von Stosch, restaurowany w drugiej połowie XIX wieku. Barokowy, murowany, na planie prostokąta, z ryzalitem od południa, trzytraktowy, dwupiętrowy. Wewnętrzny dziedziniec spełniał rolę świetlika. Górne kondygnacje pałacu, wspierające się na cokole, ozdobiono licznymi deltami (w barokowe założenia budowli wpleciono elementy klasycyzujące). Elewacje dzielone pilastrami jońskimi, fasada zwieńczona trójkątnym przyczółkiem z balkonowym portalem wejściowym. Fasada nosiła cechy baroku wiedeńskiego. Twórcą rzeźb i pałacowych dekoracji był artysta z kręgu szkoły wiedeńskiej - Ignaz Müller.

Całość była otoczona fosą przez którą do środka prowadził barokowy mostek powstały w okresie przebudowy dworu. Pałac uległ spaleniu w 1947 roku. Do dziś przetrwał jedynie w postaci ruiny.

Podążając za strumyczkiem biegnącym od fosy dojdziemy do zabudowań folwarcznych. Spichlerz znajdujący się na terenie folwarku wybudowany został w XVIII w. Murowany, na planie prostokąta, parterowy, w części środkowej piętrowy, z drewnianym stropem, nakryty dachem mansardowym z lukarnami i dymnikami. Reszta zabudowań gospodarczych obejmuje stajnię i czworaki. Obok ruin pałacu znajduje się park krajobrazowy. Pierwotnie składał się on z części przypałacowej i dużego parku naturalnego po stronie południowo-zachodniej. Fosa otaczająca pałac w późniejszym okresie została włączona do parku. Obecnie pomnikowe i okazowe drzewa, które zasadzono w pierwszej ćwierci XIX wieku, nie urzekają nas swym pięknem z racji ogólnej dewastacji i zaśmiecenia parku. Wśród drzewostanu znajdują się jesiony, klony, platany, lipy i świerki, które niestety zewsząd otaczają zdziczałe olszyny.

Dużymi walorami architektonicznymi odznaczał się również kościół salowy pod wezwaniem św. Marii Magdaleny. Jest to budowla gotycka z XIV wieku, przebudowana w 1772 roku. W trakcie tej przebudowy wzniesiono ośmioboczną wieżą. Wieżę usytuowano w zachodniej fasadzie otaczając czterema obeliskami. W przyziemiu wieży kościelnej w 1730 roku została wybudowana kaplica grobowa rodziny Stosch. Wnętrze kaplicy wykonane jest w stylu barokowym.
Niedaleko drogi prowadzącej na cmentarz, na którym odnajdziemy nieliczne już ślady nagrobków niemieckich mieszkańców miejscowości, znajduje się dawny pomnik, a raczej to co z niego pozostało poległych żołnierzy z I i II wojny światowej. Na leżącym w trawie panelu z nazwiskami możemy odnaleźć następujących poległych:




                                                                  
Nazwisko
Imię
Data śmierci
...HUPKE
?
23.08.1914
...RAD
?
22.08.1914
...ZKE
A.
27.??.19??
?
?
22.11.1914
?
?
30.11.1914
?
A.
24.01.1915
?
F.
15.10.1914
?
P.
23.10.1914
?
P.
20.06.1915
?
W.
28.09.1914
ECKERT
?
??.??.1915
KITTEL ?
M.
??.03.1915
MEISEL
B.
10.02.1915
PESKER
M.
??.09.1915
PRUSS ?
?
15.09.1914
RIEDEL
H.
??.??.1915